Агар “реформа” сўзининг туб замирига эътибор берсак “қайта шакл бермоқ, ўзгаришлар қилмоқ” деган маънони англаш мумкин.
Ҳаммамиз ҳаётимизда “ўтиш даври”, “ислоҳот” деган гап сўзларни кўп эшитамиз. “Ислоҳот” сўзини “реформа” деган шаклда ҳам қўллаймиз. Агар “реформа” сўзининг туб замирига эътибор берсак “қайта шакл бермоқ, ўзгаришлар қилмоқ” деган маънони англаш мумкин. Ўтиш даври ва ислоҳот тушунчалари амалда бир-бирини тақозо этадиган тушунчалардир.
Ўтиш даври бу – жамиятдаги мавжуд қадриятлар тизимининг қайта баҳоланиши давридир. Бундай давр кечаётган жараёнда маълум бир халқ, миллат онги, кундалик турмуш тарзига сингиб кетган, муайян муддат давомида шаклланган қадриятлар тизимига баҳо бериши, келажаги учун зарур бўлган қадриятлар тизимини шакллантириши ва ривожлантириши керак бўлади. Айнан, ўтиш жараёнида қадриятлар тизими қайта баҳоланади ва жамиятнинг ривожланишига эришилади.
Ўтиш даврида қадриятлар тизимининг қайта баҳоланиши Ўзбекистон Республикасининг Биринчи Президенти Ислом Каримовнинг XII чақириқ Ўзбекистон Республикаси Олий Кенгашининг X сессиясида 1992 йил 2 ва 3 июлда сўзлаган, “Истиқлол йўли: муаммолар ва режалар”деб номланган нутқида қуйидагича ифодаланган эди: “Энди бозор муносабатларига ўтишда муқаррар тарзда ҳисобга олинадиган яна бир масала- ижтимоий онг, ижтимоий психология масаласини олиб қарайлик.
Шўролар даври, нақд 74 йил изсиз йўқолди, деб ўйлаганлар хато қилади. Бу даврда шаклланган муайян қадриятлар бор. Кишилар онгига ижтимоий тенглик тушунчаси, яхши ишласам ҳам, ёмон ишласам ҳам давлат барибир боқади, деган мафкура кириб қолган. Бундай ёндашиш кишилардаги ташаббусни бўғиб қўйди. Ҳамма нарса- давлат мулки, деган ақида одамларнинг миясига сингдирилиб, кишилар мулкдорлик, эгалик туйғусидан бегона бўлиб қолган. Ўз мулки ва молига эга бўлмаган одамнинг иш деб жон куйдириши жуда қийин. Бундай ҳолат ишчиларнинг меҳнатга интилишига, шахсий рағбатига, иш натижаси учун масъулиятини оширишга салбий таъсир этишини ҳаётимиздаги кўп мисолларда кўряпмиз”.
Шунингдек, Ўзбекистон Республикаси Биринчи Президенти Ислом Каримовнинг, Россиянинг “Комсомольская правда” газетасининг мухбирига 1993 йил 12 февралида берган интервьюси “Янги уй қурмай туриб, эскисини бузманг” деб номланади. Кейинчалик ҳаётий тамойилга айланиб кетган мазкур ибора замирида ҳам ватандошларимиз онгига сингиб кетган, аслида инсоннинг табиатига зид бўлган “социалистик” (умуммулкчилик) қадриятлар тизимини бузиб, бозор иқтисодиёти тамойилларига асосланган янги қадриятлар тизимини шакллантириш машаққатлари ифодаланган эди. Бу тамойил – янги қадриятлар тизимини шакллантириш ўз ўзидан юз бермаслигини, балки, узлуксиз меҳнат ва шижоат асосида, юзага келиши мумкин бўлган мураккаб вазиятлар шароитида амалга оширилишини англатарди.
Мустақил Ўзбекистоннинг олдида турган бирламчи вазифа халқимиз онгида миллий давлатчилик тафаккурини яратиш эди. Мустабид тузум даврида миллатимиз ўзининг ҳақиқий тарихидан мосуво бўлиб, ўзининг шонли тарихидаги давлатчилик анъаналаридан узилиб қолган, кези келганда эса ўз миллий давлатчилигини эплолмайдиган халқ сифатида тинимсиз камситилганди. Бундай шароитда халқимиз онгига миллий давлатчилик тамойилларини сингдирмасдан, мустақил давлат барпо этиш тўғрисида гапириб бўлмасди.
Шу сабабли Ўзбекистон Республикасининг Биринчи Президенти Ислом Каримов миллий давлатчилик ғоясини тезда идрок қилди ва уни асосий мақсад сифатида танлади. Чунки миллий давлатгина ўз эрки, мавқеи ва шаънига эга бўлади. Шу ўринда, Файласуф Алексис Токвиль “Америкада демократия” номли тадқиқотида давлатчилик типларини таҳлил қилиб, муайян даврлардаги ўтиш даврида айнан миллий давлатчилик мураккаб вазиятлардан олиб чиқишини илмий асослаб берганлигини таъкидлаш лозим.
Мана шундай “ўтиш даври”дек мураккаб бир жараёнда кучли давлатга эҳтиёж сезилиши табиий ҳол сифатида баҳоланади. Бу жараённи Биринчи Президент Ислом Каримов юқорида келтирилган интервьюсида “Тарихнинг муайян даврларида, ҳақиқий давлатчилик қарор топаётган пайтда, айниқса бир тизимдан иккинчисига ўтиш даврида, ҳар ҳолда кучли ижроия ҳокимияти зарур. Қон тўкилишига ва қарама-қаршиликка йўл қўймаслик, минтақада миллатлараро ва фуқаролар тотувлиги, тинчлиги ва барқарорликни сақлаш учун шундай бўлиши зарур, бу йўлда мен жонимни фидо қилишга тайёрман. Таъбир жоиз бўлса, демократия сари ҳаракат қилиш учун ҳам шундай бўлиши зарур”, деб алоҳида таъкидлаган эди.
Минтақамиздаги қўшни давлатларда 1991 йилдан кейинги воқеалар ривожи ҳам бу тамойилнинг нақадар тўғри эканлигини амалда исботлади. Ўзбекистон Республикасининг Биринчи Президенти Ислом Каримов мамлакатга раҳбарлик қилган даврда умуминсоний ва миллий қадриятлар тизимига асосланган мустақил Ўзбекистоннинг ривожланишига пойдевор қўйилиб, илғор демократик тамойилларга асосланган миллий давлатчилик институтлари тўлиқ шаклланди.
Мазкур демократик тамойилларга асосланган миллий давлатчилик институтларини қарор топтиришда “демократия ўйинлари”га эмас, миллий манфаатларга устуворлик берилди.
Бугунги кунда, давлат раҳбари Шавкат Мирзиёев томонидан мантиқий изчилликка асосланиб “Халқи бой бўлган давлат, қудратли бўлур” деган тамойилнинг олға сурилиши ҳам миллий давлатчилик ривожланишидаги “Инсон – олий қадрият” деб номланган ҳозирги босқичининг мазмун моҳиятини тўлиқ белгилаб беради.
Шавкат Миромонович Мирзиёев томонидан олға сурилган “Инсон – олий қадрият”деган тамойилнинг замирида ҳам туб миллий манфаатлар ифодалангани ҳар бир ватандошимиз учун жуда катта аҳамиятга эга эканлигини ҳеч қачон ёддан чиқармаслик керак.
Ўзбекистон Республикасининг Биринчи Президенти Ислом Каримов раҳбарлигида мамлакатда мустақиллик даврида сиёсий, иқтисодий ва маънавий соҳада амалга оширилган ислоҳотлар натижасида шаклланган қадриятлар тизимининг мазмунига қисқача тўхталамиз.
Ўтиш даври бу – жамиятдаги мавжуд қадриятлар тизимининг қайта баҳоланиши давридир. Бундай давр кечаётган жараёнда маълум бир халқ, миллат онги, кундалик турмуш тарзига сингиб кетган, муайян муддат давомида шаклланган қадриятлар тизимига баҳо бериши, келажаги учун зарур бўлган қадриятлар тизимини шакллантириши ва ривожлантириши керак бўлади. Айнан, ўтиш жараёнида қадриятлар тизими қайта баҳоланади ва жамиятнинг ривожланишига эришилади.
Ўтиш даврида қадриятлар тизимининг қайта баҳоланиши Ўзбекистон Республикасининг Биринчи Президенти Ислом Каримовнинг XII чақириқ Ўзбекистон Республикаси Олий Кенгашининг X сессиясида 1992 йил 2 ва 3 июлда сўзлаган, “Истиқлол йўли: муаммолар ва режалар”деб номланган нутқида қуйидагича ифодаланган эди: “Энди бозор муносабатларига ўтишда муқаррар тарзда ҳисобга олинадиган яна бир масала- ижтимоий онг, ижтимоий психология масаласини олиб қарайлик.
Шўролар даври, нақд 74 йил изсиз йўқолди, деб ўйлаганлар хато қилади. Бу даврда шаклланган муайян қадриятлар бор. Кишилар онгига ижтимоий тенглик тушунчаси, яхши ишласам ҳам, ёмон ишласам ҳам давлат барибир боқади, деган мафкура кириб қолган. Бундай ёндашиш кишилардаги ташаббусни бўғиб қўйди. Ҳамма нарса- давлат мулки, деган ақида одамларнинг миясига сингдирилиб, кишилар мулкдорлик, эгалик туйғусидан бегона бўлиб қолган. Ўз мулки ва молига эга бўлмаган одамнинг иш деб жон куйдириши жуда қийин. Бундай ҳолат ишчиларнинг меҳнатга интилишига, шахсий рағбатига, иш натижаси учун масъулиятини оширишга салбий таъсир этишини ҳаётимиздаги кўп мисолларда кўряпмиз”.
Шунингдек, Ўзбекистон Республикаси Биринчи Президенти Ислом Каримовнинг, Россиянинг “Комсомольская правда” газетасининг мухбирига 1993 йил 12 февралида берган интервьюси “Янги уй қурмай туриб, эскисини бузманг” деб номланади. Кейинчалик ҳаётий тамойилга айланиб кетган мазкур ибора замирида ҳам ватандошларимиз онгига сингиб кетган, аслида инсоннинг табиатига зид бўлган “социалистик” (умуммулкчилик) қадриятлар тизимини бузиб, бозор иқтисодиёти тамойилларига асосланган янги қадриятлар тизимини шакллантириш машаққатлари ифодаланган эди. Бу тамойил – янги қадриятлар тизимини шакллантириш ўз ўзидан юз бермаслигини, балки, узлуксиз меҳнат ва шижоат асосида, юзага келиши мумкин бўлган мураккаб вазиятлар шароитида амалга оширилишини англатарди.
Мустақил Ўзбекистоннинг олдида турган бирламчи вазифа халқимиз онгида миллий давлатчилик тафаккурини яратиш эди. Мустабид тузум даврида миллатимиз ўзининг ҳақиқий тарихидан мосуво бўлиб, ўзининг шонли тарихидаги давлатчилик анъаналаридан узилиб қолган, кези келганда эса ўз миллий давлатчилигини эплолмайдиган халқ сифатида тинимсиз камситилганди. Бундай шароитда халқимиз онгига миллий давлатчилик тамойилларини сингдирмасдан, мустақил давлат барпо этиш тўғрисида гапириб бўлмасди.
Шу сабабли Ўзбекистон Республикасининг Биринчи Президенти Ислом Каримов миллий давлатчилик ғоясини тезда идрок қилди ва уни асосий мақсад сифатида танлади. Чунки миллий давлатгина ўз эрки, мавқеи ва шаънига эга бўлади. Шу ўринда, Файласуф Алексис Токвиль “Америкада демократия” номли тадқиқотида давлатчилик типларини таҳлил қилиб, муайян даврлардаги ўтиш даврида айнан миллий давлатчилик мураккаб вазиятлардан олиб чиқишини илмий асослаб берганлигини таъкидлаш лозим.
Мана шундай “ўтиш даври”дек мураккаб бир жараёнда кучли давлатга эҳтиёж сезилиши табиий ҳол сифатида баҳоланади. Бу жараённи Биринчи Президент Ислом Каримов юқорида келтирилган интервьюсида “Тарихнинг муайян даврларида, ҳақиқий давлатчилик қарор топаётган пайтда, айниқса бир тизимдан иккинчисига ўтиш даврида, ҳар ҳолда кучли ижроия ҳокимияти зарур. Қон тўкилишига ва қарама-қаршиликка йўл қўймаслик, минтақада миллатлараро ва фуқаролар тотувлиги, тинчлиги ва барқарорликни сақлаш учун шундай бўлиши зарур, бу йўлда мен жонимни фидо қилишга тайёрман. Таъбир жоиз бўлса, демократия сари ҳаракат қилиш учун ҳам шундай бўлиши зарур”, деб алоҳида таъкидлаган эди.
Минтақамиздаги қўшни давлатларда 1991 йилдан кейинги воқеалар ривожи ҳам бу тамойилнинг нақадар тўғри эканлигини амалда исботлади. Ўзбекистон Республикасининг Биринчи Президенти Ислом Каримов мамлакатга раҳбарлик қилган даврда умуминсоний ва миллий қадриятлар тизимига асосланган мустақил Ўзбекистоннинг ривожланишига пойдевор қўйилиб, илғор демократик тамойилларга асосланган миллий давлатчилик институтлари тўлиқ шаклланди.
Мазкур демократик тамойилларга асосланган миллий давлатчилик институтларини қарор топтиришда “демократия ўйинлари”га эмас, миллий манфаатларга устуворлик берилди.
Бугунги кунда, давлат раҳбари Шавкат Мирзиёев томонидан мантиқий изчилликка асосланиб “Халқи бой бўлган давлат, қудратли бўлур” деган тамойилнинг олға сурилиши ҳам миллий давлатчилик ривожланишидаги “Инсон – олий қадрият” деб номланган ҳозирги босқичининг мазмун моҳиятини тўлиқ белгилаб беради.
Шавкат Миромонович Мирзиёев томонидан олға сурилган “Инсон – олий қадрият”деган тамойилнинг замирида ҳам туб миллий манфаатлар ифодалангани ҳар бир ватандошимиз учун жуда катта аҳамиятга эга эканлигини ҳеч қачон ёддан чиқармаслик керак.
Ўзбекистон Республикасининг Биринчи Президенти Ислом Каримов раҳбарлигида мамлакатда мустақиллик даврида сиёсий, иқтисодий ва маънавий соҳада амалга оширилган ислоҳотлар натижасида шаклланган қадриятлар тизимининг мазмунига қисқача тўхталамиз.
(Давоми бор)
Обил Сафаров
