Евроҳудудда чегара тўсиқларининг йўқлиги туфайли иммигрантлар оқими кучайди. Бу эса террорчилардан иборат гуруҳларнинг “гуллаб-яшнаши”га замин яратди.
Жаҳонда қудратли давлатлардан бири бўлган Буюк Британиянинг Европа Иттифоқидан чиқиб кетиш режасини эълон қилиши бутун дунёни ҳайратга солди.
Негаки Иттифоқ таркибига кириш орзусида юрган давлатлар оз эмас...
Британия нимани кўзлаб ташкилотни тарк этмоқчи? Бунинг остида кимларнинг манфаати ётибди?
Ушбу сиёсий жараённинг амалга ошиши нафақат бутун мамлакат, балки Европа ва унга қўшни қитъаларнинг сиёсий, ижтимоий-иқтисодий ҳаётига ўзгача тус бериши мумкин. Дунё мамлакатлари бир-бирига кўринмас ип билан боғланган экан, маълум ҳудудда содир бўлган воқеа барчага ўз таъсирини ўтказмай қолмайди.
Хўш, нима учун Англия ҳукумати Иттифоқ тақдим этган имкониятлардан очиқчасига воз кечяпти?
“...Биз Европанинг оддий бўлаги эмасмиз, балки унинг тенг ҳуқуқли аъзосимиз”, деганди Британия Бош вазири Уинстон Черчилл. У юртини қитъанинг ҳукмрони бўлиши учун ҳаракат қилган. Юксалиш эса ташқи иқтисодий алоқалар ёрдамида амалга ошишини Черчил жуда яхши билган. Шу мақсадда бутун Европани бирлаштирадиган ягона тузилма — Европа Иттифоқи тузиш лозимлигини таъкидлаган.
Ташкил топганидан сўнг Британия ҳам унинг аъзоси бўлишга ҳаракат қилди. Илк уриниш ўтган асрнинг 60- йилларида бошланди. Орадан вақт ўтиб, 1975 йилда Британия Европа Иттифоқининг таркибига кирди. Шундан сўнг мамлакат иқтисодий жиҳатдан ўзини ривожлантириши учун четдан инвестиция олиб киришга эришди. Аъзолик бир қанча соҳаларнинг жадаллашувида қўл келган бўлса-да, ортидан бундан ҳам катта муаммоларни етаклаб келди.
Жумладан, иммигрантлар сонининг кескин ошиб кетиши оқибатда давлат ҳудудида ишсизлик ортди. Шу каби муаммолар Иттифоқни тарк этиш орқали ечилиши мумкин, деган қарорга келинди ва ҳукумат органлари “Brexit” деб аталмиш лойиҳани тузиб чиқишди.
Аҳоли иштирокида референдум ўтказилганида 52% фуқаролар ЕИни тарк этиш учун овоз беришган. Кейинчалик яна Шимолий Ирландия ва Шотландияда референдум бўлиб ўтди. Бу олдингисидан акс натижа берди. Ушбу ҳудудларда яшовчи аҳолининг фикрича, Иттифоқдан чиқиш кўплаб имкониятлардан маҳрум бўлиш ва сиёсий майдонда яккаланиб қолиш билан баробардир.
Brexit’ни амалга ошириш ғояси йиллар давомида йиғилиб, яхлит бир қолипга келгандан сўнг юзага чиқди. Бунгача бир қанча уринишлар бўлган. ХХ асрнинг 90-йилларида АҚШ Конгресси Британияни ташкилот таркибидан чиқиб, НАФТАга қўшилишга ундаган.
Тарк этиш тарафдорлари Brexit’дан кейинги ҳолатни қуйидагича тахмин қилишмоқда:
- мамлакат иқтисодий имкониятларидан келиб чиқиб янги савдо тарифлари ишлаб чиқилади;
- иммиграция масалалари ижобий ҳал этилади.
Бу бир томонлама ёндашув, чунки ҳали олдинда кўплаб муаммоларнинг туғилиш эҳтимоли кучли. Биринчидан, у энг катта партнёри, яъни Европа Иттифоқидан айрилади ва натижада молиявий тангликка учрайди.
Бироқ у ЕИга аъзо мамлакатлар орасида ўз сўзини ҳар доим айта олган. Шенген ҳудудида ягона пул бирлиги — еврога ўтмасдан ўзининг миллий валютасини сақлаб қолганлиги бунинг исботидир.
Ҳукуматнинг Иттифоқдан чиқиб кетиши учун энг катта сабаби иммигрантлар сиёсатининг оқсаётганлигидир. Евроҳудудда чегара тўсиқларининг йўқлиги туфайли иммигрантлар оқими кучайди. Бу эса террорчилардан иборат гуруҳларнинг “гуллаб-яшнаши”га замин яратди.
Париж ва Брюсселда содир бўлган терактда муҳожирларнинг “қўли борлиги” аниқланди. Шу воқеа Британияни сергакликка чорлади ва жараённи тезлаштиришга ундади. Марказий бошқарув органи бунгача ҳам ЕИнинг иммигрантлар масалалари бўйича дастурларига қўшилмаган. Масалан, Британия ташкилотнинг 2015 йилдаги Ўрта Шарқ ва Африкадан келган муҳожирларни қайта жойлаштириш лойиҳасида қатнашмаган. Сабаби,бу кўп маблағни талаб қилган. Шунинг учун таклиф рад этилган.
Brexit’га ҳар ким турлича ёндашган. 2013 йилдаги нутқида Бош вазир Девид Кемерон Иттифоқ фаолиятини танқид қилган. 2015 йил умуммиллий референдум ўтказилишидан олдин ЕИ Британияга қўйган талабларини қайтадан кўриб чиқиши ва бир қанча жабҳаларда (миллий суверенитет, иммиграция сиёсати, молиявий ва иқтисодий бошқарув) ислоҳот ўтказиши кераклигини талаб қилган. Орадан бир йил ўтиб, ЕИ раҳбарлари бунга рози бўлишди, лекин мавжуд вазият юмшамади. Мамлакатда иммигранлар ошиб кетаверди. Уларнинг кўпчилигини Польша, Болгария, Руминия фуқаролари ташкил этади. ЕИнинг 3 мингдан ортиқ иммигрантлари Сурия урушига кетди ва бу хавфсизлик чораларини янада кучайтириш чораларини ишлаб чиқиш заруратини вужудга келтирди.
Кейинги Бош вазир Тереза Мей бу масала бўйича кескин талаб қўймоқда ва унинг таъкидлашича, Brexit’дан сўнг Британия Европа Иттифоқи билан мавжуд келишувларни бекор қилиб, ҳар икки томон учун фойдали савдо битимларини тузади.
Иқтисодий жиҳатдан олиб қараганда, Британия “Ягона бозор”дан чиқиб кетишига тўғри келади. Оқибатда, унинг молиявий аҳволи танглашиб қолади. Айрим иқтисодчилар буни қўллашмоқда. Ҳукумат қўшни давлатлар билан икки томонлама манфаатли битимларни тузади ва бу иқтисодиётни бир маромда ушлаб туришга хизмат қила олади. Муҳими, Британия Европа Иттифоқи талабларидан ҳоли бўлган, ўз манфаатлари нуқтаи назаридан келиб чиқиб ташқи келишувларга эришиш имкониятларига эга бўлади.
Дунё ҳамжамияти Brexit’га ҳар хил муносабат билдирмоқда. Жумладан, “АҚШ президенти Дональд Трамп айтадики, Британиянинг ЕИдан чиқиши АҚШда ишсизлар сонини кўпайтиради”, дейилади “Theguardian” нашрида.
“Independent” газетасида эса Трампнинг Brexit’ни қўллаб-қувватлаши ҳақидаги фикрлари чоп этилган. “The Telegraph” нашри эса Трампнинг қуйидаги гапларини ёзган: “ЕИ Германия таъсирига тушиб қолган ва уни тарк этиш оқилона йўлдир”.
Мамлакат ҳаётида юз бериши кутилаётган воқеа шу миллат вакилларига жуда катта таъсир ўтказади. Бу Британия учун сиёсат, иқтисодиёт ва бошқа муҳим жабҳаларда янгича ёндашув билан ишлашни тақазо этади. Ички ва ташқи иқтисодий алоқаларда ҳам туб бурилиш ясалиши кутилмоқда. Фуқаролари тинчлигини ўйлаб қилинган ҳаракат, албатта, ўз натижасини беради. Бу йўлда кўплаб иқтисодий тўфонларга дуч келинса-да, Британия жаҳон майдонида ўз сўзини бемалол, ҳеч қандай чекловларсиз айта олиш имкониятига эга бўлади.
