Қиз узатганга қирқ йил тегма!

Тўй – йиллар давомида яхши ниятлар, эзгу орзу-ҳаваслар билан орқизиб кутиладиган, қариндошлар, ёру биродарлар жам бўлиб, янги оилани қутлайдиган кун. Азал-азалдан бу кунни байрам қилиб, элга дастурхон ёзиш, тўйни маълум қилиш Ислом динида энг гўзал амаллардан бири бўлиб келган. Бироқ, бунинг таг моҳиятига етмай, тўйни кимўзар деб билаётганлар, икки ёшнинг бошини қовуштириш баҳона атрофдагиларга ўзининг молу давлатини кўз-кўз қилмоқчи бўлаётганлар ҳам йўқ эмас. Кўча-кўйда тўй қиламан деб қарз бўлиб қолган, анча вақтгача рўзғори қийин аҳволда қолганлар ҳақида кўп эшитгамиз. Баъзан ўйлаб қоласан киши, одамзод наҳот ўзи ўйлаб топган мантиқсиз “қонун-қоидалар”га, урф-одат деб аталмиш кераксиз сарф-харажатларга шунчалик тобе бўлса? Халқмиз бу мавзу ечими анчадан буён топилмаётган масала бўлиб қолмоқда. Ҳадемай тўйлар мавсуми бошланади. Буёғи яна амма-хола, тоғора-ноғора дегандек... Шуни инобатга олган ҳолда бу мавзуга атрофлича ёндашишни мақсад қилиб, қиз узатишдаги янгича удумлар-у тобора урчиб бораётган эски одатларга эътибор қаратишни лозим топдик.

“Келинни келганда кўр...”

“Олтидан еғсанг ортади, еттидан еғсанг етади” деган нақл бор халқимизда. Бир хонадонда қиз фарзанд дунёга келган заҳоти оналаримиз унга сеп йиғишни бошлашади. Баъзи оилаларда қиз боланинг сепига бўлган эътибор, унинг илм олиши ва саломатлигига бўлган эътибордан анча устунроқ. “Келинни келганда кўр, сепини ёйганда кўр” деб бекорга айтишадими? Сандиқ бежирим либослар-у, хорижнинг матолари билан тўлиб турганда, келиннинг илми билан биров қизиқармиди? (!) Хуллас, суриштирувларимиз натижасига кўра, бир қизнинг сепи учун энг камида 5 млн сўмдан 50 млн сўмгача пул сарфланар экан. Латта-путтанинг ўзи шунча бўлса-я?
 

“Фотиҳа” маросимининг ўзига кетадиган харажат бир тўйдан фарқ қилмай қўйди. 5-6 йил аввал тўй олди-бердиси анча йўқолиб, “фотиҳа”га жўнатиладиган нарсалар ўрнига “қуруғи”ни олиш урфга кирганди. “Қўлдан берганга, қуш тўймас” деганларидек, бу қуданинг берганига наригиси қаноат қилмади чоғи яна “фотиҳа тўйи” жўнатиш оммалашиб кетди. Аввалгидек сипо, битта қўй, ўнта патир, 8 та тоғора билан қайтган бўлса хўп дердик. Ҳозир тоғоранинг сони ҳам сифати ҳам ортган. Тоғора ўрнида фалон сўмлик махсус идиш, овқатларга қўшимча бир сават мева-чева... Ҳа, тўйга келадиган қўй ҳам аввалгидек эмас. Ҳозир қўйларни ҳам худди келинлардай кўзига сурма, лабига бўёқ суриб, бошига фата ўраш мода бўлибди-ку. Қўй бечора ўзини ойнада бир кўрганда эди, қассобнинг қўлига бормай жон берармиди...

“Қизнинг молигами ёки ҳолига...”

Нон синдирилиб, тўй куни аниқ бўлди дегунча келиннинг ота-онасини мебель дўконидан топишингиз аниқ. Бугун ётоқ мебели ва меҳмонхона жиҳозининг ёнига юмшоқ мебель қўшиб олиб бориш ҳам урф бўлганмиш. Наҳот, куёвларимизнинг орияти бунга йўл қўйса? Баъзан куёв тарафдан бўлаётган буюртмаларни эшитиб ёқа ушлайсан киши. Мебелларнинг нархини кўздан кечириш чоғида ўзимимизда ишлаб чиқарилган меҳмонхона мебелларининг ўртача нархи 3 млн сўмдан 10 млн сўмгача эканини, ётоқ мебеллари ҳам деярли шу нарх атрофидалигини аниқладик. Минг афсуски, “Келинлар қўзғалони”да айтилганидек, “Хўрозқанд чет элники деса, ётиб олиб ялайди”ганлар талайгина. Шошиб ўзимизда ишлаб чиқарилган мебелни олиб қўйсангиз борми, қайнона бўлмишнинг қовоғидан қор ёғиб, қизингизга бир умр кун бермайди. Қизиқ, йигитларнинг ўзи ётадиган мебелни турмуш ўртоғи олиб келишига қанчалик нафсонияти чидаркин? Албатта, халқимизда танти, зиёли қайнона ва қайноталар, мард йигитлар ҳам бор. Бўлажак қудалар қизнинг молига эмас, ҳолига қараб иш тутадиган бўлса хўп-хўп акси бўлса, ўзингизни бозордан топасиз.
 

Юқорида таъкидлаганимиздек, тўйни маълум қилиб қиз чиқаётган хонадон элга ош бериши азалий одатлардан. Бироқ, бу одатни ҳам европача дабдаба билан қориштириб, ош маросимини тўйга айлантираётганлар йўқ эмас. Ош дастурхонига тортилган ноз-неъматлар – қази-қарта дейсизми ёки тандир гўшт, қовурилган чучварадан тортиб ширинликлар билан бутун маҳаллани бир ҳафта боқса бўлади. Эрта саҳар йўл босиб келган меҳмон ошдан бошқа нарсага қўл узатмаса, яна шунча исрофгарчиликнинг нима кераги бор? Аслида одмироқ бир “ош”ни ўтказишга энг камида 4 млн сўм кетиб тургандан кейин, биз айтган ҳашаматга камида 30 млн сарфланаётгандир а?
 

“Кўз ёш қилмай, чарларининг тадорикини кўринг”


 

Кўп оталар қиз узатар чоғи кўзига ёш олади. Бу қизга бўлган меҳрданмикан ё бўлаётган сарф-харажатнинг аламиданми? Ҳа, куюнманг нима бўлса ҳам яхшиликка сарф қиляпсиз-ку. Жонингиз соғ бўлса, қарзларни ҳам амаллаб тўларсиз. Кўп кўз ёш қилавермасдан яхшиси эртанги чарлари маросимига тайёргарлик кўрсангизчи. Ҳали қуда томондан тумонат одам йиғилиб келади. Эркак қудангизга пальто ёки кастюм шим, сазалари ўлмасин деб тиржайиб турган куёвингизга ҳам арзирли бирор совға, қайнона бўлмишга жағи тинсин, деб бош оёқ сарпо қилишингиз керак. Буларга энг камида 2 млн сўмни ҳозирлайверинг. Бундан ташқари кўпчиликнинг кўз ўнгида тўйдан кейин уйингизга эндигина келаётган қизингизга тилла тақинчоқ совға қилишни ҳам унутманг.

P/S.: Тўй-тантаналар ва оилавий маросимларни ихчамлаштириш, ортиқча дабдабадан ҳоли ўтказиш тўғрисида қанча бонг урмайлик, ўзим – хон, кўланкам – майдон қабилида иш тутаётганлар афсуски, учраб турибди. Бундан бир неча йил аввал, келин салом ва чарлари каби маросимлар анча камайган эди. Пулдор, ўзининг кимлигини кўрсатишга, қавм-қариндош ва танишлар олдида ясама обрў топишга уринаётганлар орамизда жуда кўп топилади. Бу ҳам етмагандек аёллар билан ўтадиган бу тадбирларда бугун эркаклар ҳам фаол. Куёв ва эркак қуда ҳам ўзининг меҳмонларини бошлаб келишига нима дейсиз? Сарпо кийиб чарчамадингизми, куёвтўралар? Дарвоқе, чарларини ўтказишга кетадиган ўртача сарф-харажат 7-8 млн сўмни ташкил этаяпти.
 

“Ҳафталикка ё чангютгич, ё музлаткич”


 

Қиз узатганга, қирқ йил тегма. Бу мақолни унутинг. Ҳали олдинда ҳафталик турибди. Турмуш ўртоғингиз ва фарзандларингиз билан биринчи бор қизингизни йўқлаб борасиз. Ҳозир ҳафталикда чангютгич ёки кир ювадиган машина олиб бориш урфга кирган. Фақат 500 минг сўмлик чангютгич билан қутиламан, деб хомтама бўлманг. Иримчи хотинингиз тоқ бўлмасин, деб ёнига музлаткичми, хуллас, ўз орзусидаги бирор матохни қўштиради. Нима битта 2 миллионлик музлаткич билан давлатингиз камайиб қолармиди? Одамлар ҳафталикка боришда куёвига машина олиб боряпти-ку. Айтганча, тоғораларга кетадиган харажатни ҳисобламабмиз-ку. Улар ҳам тоқ бўлмаслиги керак эмиш. Нечта олиб бориш ўзингизга ҳавола. Уёғини хотинингиз дўндиради. Ҳафталик ўтгандан кейин ҳам чуқурроқ нафас олишга шошилманг. Буёғи ҳайит, туғилган кунлар дегандек... Қудангизнинг мушиги туғса ҳам йўқлайверасиз.
 
Тўй-ҳашамларни тартибга солиш, ортиқча дабдабага берилмаслик юзасидан Ўзбекистон Республикаси Президентининг 1998 йил 28 октябрда “Тўй-ҳашамлар, оилавий тантаналар, маърака ва маросимлар, марҳумлар хотираларига бағишланган тадбирларни ўтказишни тартибга солиш тўғрисида”ги ПФ-2100 сонли Фармони қабул қилинган эди. 2012 йилнинг 18 апрелида эса Халқ депутатлари Тошкент шаҳар кенгашининг шу маънодаги қарори эълон қилинди
 
Тўйни қандай қилиш, йиллар давомида тўплаган давлатини қай йўсинда ишлатиш албатта ҳар кимнинг ўз иши. Бироқ, ўзимни кўрсатаман деб бошқаларнинг нафсониятига тегиб, ночор, қўли калталик қилаётган одамларни қийнаб қўяётганимизни, молу давлатни деб ёш оилаларнинг бузилиб кетишига сабабчи бўлиб қолаётганимизни унутмайлик. Европага тақлид қилиб келинларга елкаси очиқ кийим кийдиришни ўргандик, гул отиш маросимини ҳам худди ўзимизникидек қабул қилдигу лекин, улар каби кам харажат 100-150 киши билан, ортиқча исрофсиз тўй қилишни ҳеч ўрганолмаяпмиз-да. Ахир бахт мол-давлат ёки дабдабада эмас-ку. Ажрашиш арафасида жар ёқасида турган оилани бойлик, тоғораю мебеллар, сандиқ тўла сарполар сақлаб қололганимизда эди...Хулоса ўзингиздан!