Ўзбек миллий таомлари (ёғли қорамол ва қўй гўштидан), балиқ (қовурилган ёғли ва консерваланган), колбаса, сосиска, пишлоқ, шоколад, сариёғ, маргарин, тухумнинг сариғи...
Азонда наҳорги ош (ёки “бақувват нонушта”), тушда биринчи ва иккинчи таомлар, уйқудан олдин яна иссиқ овқат...
Қонда холестерин кўпайиши у ёқда турсин, ортиқча вазн ортидан нечанеча ошқозоничак, юрак қонтомир касалликлари орттираётганимизни билмаймиз!
Тиббиёт лўғатдан...
Холестерин — организмнинг ҳар бир ҳужайрасидаги мембрана таркибига кирувчи ёғсимон модда. Унинг 80% ини организмнинг ўзи ишлаб чиқаради, 20% и эса овқат орқали — ёғли маҳсулотлардан олинади.
Холестериннинг меъёрдан ортиши (меъёр — 5,0 ммол/л) соғлик учун хавфли!
Ортиқча холестерин қон томир деворларида тромблар (тўсиқлар) ҳосил қилади (буни қозонўчоқни қурумга тўлиб қолишига ўхшатиш мумкин) ва бу моддалар алманишувини издан чиқариш баробарида кишини инфаркт ва инсультга рўбарў қилиши мумкин.
Холестерин миқдорининг ошишига сабаблар:
Қонда холестерин кўпайиши у ёқда турсин, ортиқча вазн ортидан нечанеча ошқозоничак, юрак қонтомир касалликлари орттираётганимизни билмаймиз!
Тиббиёт лўғатдан...
Холестерин — организмнинг ҳар бир ҳужайрасидаги мембрана таркибига кирувчи ёғсимон модда. Унинг 80% ини организмнинг ўзи ишлаб чиқаради, 20% и эса овқат орқали — ёғли маҳсулотлардан олинади.
Холестериннинг меъёрдан ортиши (меъёр — 5,0 ммол/л) соғлик учун хавфли!
Ортиқча холестерин қон томир деворларида тромблар (тўсиқлар) ҳосил қилади (буни қозонўчоқни қурумга тўлиб қолишига ўхшатиш мумкин) ва бу моддалар алманишувини издан чиқариш баробарида кишини инфаркт ва инсультга рўбарў қилиши мумкин.
Холестерин миқдорининг ошишига сабаблар:
- камҳаракат ҳаёт тарзи (бир жойда ўтириб ишлаш, пиёда юрмаслик, жисмоний тарбия ва меҳнат билан шуғулланмаслик);
- рацион таркибида ёғли таомларнинг, айниқса ҳайвон ёғини кўп бўлиши;
- тезтез сиқилиш, руҳий беқарорлик (жаҳлдорлик, маҳзунлик, тушкун кайфият);
- юқори қон босими (ва унинг тезтез ўзгариб туриши);
- чекиш, спиртли ичимликларни сурункали равищда истеъмол қилиш;
- аёлларда “сокинлик” даврининг бошланиши, эркакларнинг 50–55 ёшга тўлиши;
- ҳаддан зиёд семириш (ортиқча вазн);
- қандли диабет касаллиги;
- жигар ва буйрак иш фаолиятининг бузилиши.
Ёдда тутинг!
Холестерин миқдори астасекинлик билан ортиб боради ва унинг асорати бирдан сезилмайди. Буни назорат қилиб боришнинг ягона йўли — қон таркибидан холестериннинг миқдорини биокимёвий анализ орқали аниқлаб бориш.
Шифокорлар 50 ёшдан ошган кишиларга тезтез бундай текширувларни ўтказиб туриши маслаҳат беришади.
Нимаси билан хавфли?
Меъёридан ортган холестерин юрак қонтомир касалликлари, хусусан юрак ишемияси (нуқсон), миокард инфаркти, мия инсульти ва қандли диабет каби касалликларга дучор қилиши мумкин.
Агар холестериннинг миқдори ошган бўлса, уни камайтириш учун доридармонлар орқали муолажа қилинади ва парҳез қоидаларига амал қилиш тавсия этилади.
Холестеринни қандай қилиб меъёрида сақлаш мумкин?
1. Кўпроқ пиёда юринг, бадантарбияни канда қилманг ва, энг яхшиси, сузиш билан мунтазам шуғулланинг;
2. Вазнингизни жуссангизга мос равишда бўлишини назорат қилиб боринг.
Масалан: бўйингизга нисбатан. (Бўйи 165 сантиметр бўлган кишининг меъёрий вазни — 65 кг, 172 сантиметрли кишининг вазни 72 килограмм бўлиши мақсадга мувофиқ ва шу тариқа тахминий ҳисобланали.)
Нидерландиялик олимларнинг тадқиқотларида шу нарса аниқландики, киши вазнининг ҳар 500 граммга ортиши, қондаги холестерин миқдорини икки баробар ошишига сабаб бўлар экан;
3. Рационингизда ҳайвон ёғини кескин камайтиринг. Рационингизнинг 3/2 қисми мева-сабзавотлардан, қолган 3/1 қисми гўшт ва сут маҳсулотларидан иборат бўлгани маъқул;
4. Рационингизга зайтун ёғини қўшишингиз холестерин миқдорини камайишига сабаб бўлади;
5. Тухумни бир ҳафтада 3 донадан кўп истеъмол қилманг. Имкон даражасида тухумнинг сариғини эмас, оқини, яъни оқсилини ишлатганингиз маъқул. Негаки оқсилда холестерин бўлмайди;
6. Дуккакли ўсимликларнинг донларини: ловия, нўхат, мош каби таркиби оқсилга бой маҳсулотлани кўпроқ истеъмол қилинг;
7. Уч маҳал овқатланиш пайтида, айниқса иссиқ овқатдан сўнг ҳўл мевалар истеъмол қилинг. Витамин С га бой бўлган мевалар таркибида пектин моддаси кўп булади ва у холестерин миқдорини камайтиришга ёрдам беради;
8. Талқон капалаб юришни одат қилсангиз, бу айрим ошқозоничак касалликларини даволашдан ташқари холестерин миқдорини камайтиришга ҳам ҳаракат қилади;
9. Сабзи, карам, бош пиёзни хомлай ейиш ҳам холестерин миқдорини камайтиришга хизмат қилади. Масалан, кунига 2 та серсув сабзини истеъмол қилиш холестерин миқдорини 10–20 % гача камайтириши мумкин;
10. Қорамол ва қўй гўштини ёғсиз (қора мушак, қора лаҳм) жойидан олганингиз маъқул;
11. Тезтез ёғсиз балиқ еб туриш тавсия этилади;
12. Ёғи олинган сут ёки қатиқ истеъмол қилиш айни муддао;
13. Овқатингизга, айниқса салатларга саримсоқпиёз қўшинг, бу холестеринни камайтиради;
14. Чекишни ташлашга ҳаракат қилинг;
15. Стресс ҳолатларга чидамли бўлишга ўзингизни ўргатиб боринг, негаки асабий зўриқиш холестеринни ошишга сабаб бўлади;
16. Қон босимингизни ўлчаб туринг;
17. Йилда бир маротаба қонингиз таркибида холестерин миқдорини текширтириб туринг (бу билан бошқа маълумотларни ҳам олишингиз мумкин, чунки қон таркибидаги ўзгаришлар кишининг саломатлиги ҳақида кўп маълумотлар беради);
18. Ёғли таомлар ўрнига пишириқлар, мевалар истеъмол қилинг. Таом тайёрлашда ўсимлик ёғидан фойдаланинг. Товуқ пишираётганингизда терисини олиб ташлаганингиз маъқул;
19. Рационингизда сут маҳсулотларини кўпайтириб боринг. Бу қон таркибида холестеринни 10–12 % гача туширишга ёрдам беради.
Таркиби холестеринга бой маҳсулотлар:
Консерваланган балиқ, икра, калла пойча, ёғли гўшт (қорамол ва қўй гўшти), колбаса, сосиска, пишлоқ, шоколад, сариёғ, маргарин, тухумнинг сариғи ва бошқа таркиби ёғга бой маҳсулотлар.
Таркибида холестерин кам маҳсулотлар:
Балиқ, жўжа (териси истеъмол қилинмайди), ёғсизлантирилган сут маҳсулотлари, парҳез маҳсулотлар: таркибида 30% ёғ маҳсулотлари бўлган пишлоқ ва творог, мевалар, тухумнинг оқи, сабзавотлар, гуруч, макарон маҳсулотлари, ёнғоқ, бодом, ўсимлик ёғи ва олий навли ун.
Азиз ўқувчи, айнан шу касалликдан, таъбир жоиз бўлса, бутун дунё азият чекмоқда!
Даволанишга, жарроҳлик операцияларига миллион-миллион сўм, қимматли умр дақиқаларини сарфлагандан кўра, касалликнинг олдини олишга харакат қилинг! Спорт билан, бадантарбия билан шуғулланинг, Энг муҳими, тўғри овқатланинг!
Улуғ БЕК
