Ахборот макони ҳаддан ташқари кенгайиб кетиши натижасида, барча хабарни ўқиб улгуришнинг жисмоний имкони бўлмаяпти.
Ҳозирги давр ахборот даври деб ҳам аталади. Ҳақиқатда ҳам, ахборот макони ҳаддан ташқари кенгайиб кетиши натижасида барча хабарни ўқиб улгуришнинг жисмоний имкони бўлмаяпти. Шу билан бирга истеъмолга айнан ахборотга оид турли тушунчалар ҳам кириб келмоқда.
Шундай иборалардан бири fake news (фейк ньюс) иборасидир. Бу иборадан 2017 йилда шунчалик кўп даражада фойдаланилдики, Англияда йил ибораси деб тан олинди. Бу сўзнинг луғавий маъноси “шов-шувли янгилик, деб тарқатилган ёлғон хабар”ни англатади.
Би-би-си компанияси рус тилида сўзлашувчилар аудиториясида 2017 йилда дуч келинган асосий ёлғон (фейк) хабарлар ўнлигини тузиб чиқишди.
Марҳамат, танишинг:
10. “Украина мактабида русофобия дарси бўлиб ўтди”
Украиналиклар Россия ОАВни алдашган. Бу видеотасвир 2017 йилнинг бошида пайдо бўлган. Бу хабар Россия оммавий ахборот воситалари томонидан жиддий қабул қилинган ва кенг аудиторияга етказилган. Бу ёлғон хабарни тарқатишда марказий нашрлар ҳам фаол иштирок этишган.
9. Буюк Британияликлар Путин тасвирланган тақвимни оммавий равишда сотиб олишмоқда.
Владимир Путин тасвирланган тақвимга Британияда талаб жуда кучайиб кетди, дейилган ёлғон хабар ҳам катта аудиторияга етказилган. Буни Россиянинг “Звезда” телеканалида ҳам кўрсатишган. Аслида бундай воқеа бўлмаган.
8. “Феминисткалар Кремл минорасига баннер осиб кетишди”
2017 йил 8 мартда тарқатилган суратда тасвирланган минора Федерал қўриқлаш хизмати томонидан қўриқланади. Бу ерга оддий томошабинлар ҳам кириб бориши мумкин эмас. Бу тасвир ҳам “ясалган” бўлиб чиққан.
7. “МИ-6 нинг собиқ раҳбари Британиянинг Кавказни босиб олиш режаси тўғрисида гапирди”
МИ-6 нинг собиқ раҳбари Россияни парчалаб тўғрисидаги стратегик режа Путин томонидан барбод қилинганини тан олди, деб номланган мақола Guardian нашрининг сохта сайтида эълон қилинган.
Бунда Британия разведка хизматининг собиқ раҳбари Жон Скарлетт Россияни Кавказ минтақасида тийиб туришнинг уч босқичи тўғрисида гапиради. Бу хабар ҳам Россиянинг марказий оммавий ахборот воситалари томонидан кенг ёритилади.
6. “Навалний тарафдорлари томонидан уюштирилган норозилик намойиши иштирокчилари тез ёрдам машинасини ўтказмагани учун Петеребурглик аёл ўлиб қолди”
Аслида воқеа бутунлай бошқача тарзда кечган. Бемор аёлга олиб борадиган йўл полиция томонидан тўсилгани учун бемор аёл вафот этган. Қолаверса, бу аёлга тез ёрдамнинг бошқа бригадаси томонидан ўз вақтида ёрдам кўрсатилган.
5. “Америка ресторанларида Путиннинг туғилган куни шарафига бургер берилмоқда”
Ruptly агентлиги томонидан эълон қилинган видеотасвирда нью-йоркдаги Lucyʼs ресторани официанткаси Тамара Илизарова, “Путинбургер”нинг оғирлиги 1952 граммни ташкил қилади, чунки бу Путиннинг туғилган санаси дейди.
Кейинчалик, Lucyʼs ресторани вакили Шон Райан Путиннинг шарафига ҳеч қанақа бургер тайёрланмаганини билдиради.
4. “Украинадаги янги бутпарастлар Ростовдаги ёнғин учун жавобгарликни ўз зиммаларига олишди”.
2017 йилнинг 23 августида Ростов шаҳрининг марказида номаълум шахслар томонидан уюштирилган ёнғинни украиналик янги бутпарастлар томонидан уюштирилди, деб хабар тарқатилган.
Бу хабар ҳам аслида ёлғон бўлиб чиқади ва унинг тарқалишида Петербурда жойлашган сайтлар фаоллик кўрсатишади.
3. “Усама бин Лодин Оқ уйда Хиллари Клинтон билан учрашган”
Россия Ташқи ишлар вазирлигининг вакили Мария Захарова шу йилнинг 2 ноябрида “Россия –1” телеканалида Усама бин Лодиннинг Оқ уйда қандай қабул қилингани тўғрисида гапиради. У гапининг исботи сифатида Хиллари Клинтонниг Усама бин Лодин билан учрашгани тасвирланган суратни кўрсатади. Бу сурат асл эмаслиги маълум бўлади.
Асл суратда эса Хиллари Клинтон 2004 йилда ҳинд мусиқачиси ва қўшиқчиси Шубхашиш Мухержи билан суратга тушган ва бу воқеа Оқ уйда эмас, меҳмонхонада бўлиб ўтган.
2. Владимир Путин АҚШ ҲҲК томонидан уюштирилган ҳужумни Россия ҳаво кучларининг амалиёти сифатида тақдим этди.
2017 йилнинг ёзида режиссёр Оливер Стоун Владимир Путин иштирокида фильм-интервьюни жамоатчиликка тақдим этди. Бир эпизодда Путин Стоунга телефонда россия ҳарбий ҳаво кучларининг Суриядаги амалиётини намойиш этади.
Кейинчалик маълум бўлишича, Путин томонидан намойиш қилинган тасвирлар 2009 йилда АҚШ ҳарбийларининг Афғонистонда террорчиларга қилаётган ҳужуми бўлиб чиқди. Унда рус тилида гапираётган учувчиларнинг овози эса, украина ҳарбий учувчиларининг овози эканлиги аниқланади.
Бу катта шов-шувга сабаб бўланидан кейин, бу тасвирлар Путинга Мудоффаа вазирлиги томонидан тақдим этилгани айтилади. Стоун бу воқеанинг ёлғонлигини рад қилади.
1. “Рад қилиб бўлмас далил”: Россия Мудоффаа вазирлиги компьютерлардаги ўйинлар скриншотини сунъий йўлдошдан олинган тасвир, деб тақдим этди.
Жорий йилнинг 14 ноябр куни Россия Мудоффаа вазирлиги ижтимоий тармоқларда “АҚШ ҳарбийларининг террорчиларни ҳимоя қилаётганини исботлайдиган “рад қилиб бўлмас далил”лардан иборат материалларни эълон қилади. Бу воқеалар Суриядаги Абу-Камал шаҳри атрофида рўй берган дейди.
Bellingcat экспертлари россияликлар далил сифатида келтираётган скриншотлар AC-130 Gunship Simulator ўйинига тааллуқли эканлигини аниқлайди.
Мудоффаа вазирлигининг ёлғон хабари фош бўлгандан кейин, бу материаллар ижтимоий тармоқлардан олиб ташланади. Бу воқеа айбдори сифатида эса, ҳарбий эмас фуқаролик лавозимида ўтирган масъулни айблашади.
Дунё ёлғон хабарларга қарши
Collins луғатида келтирилган маълумотга кўра, 2016 йилда fake news иборасидан фойдаланиш 365 фоизга ошган. Бу тушунчани энг кўп оммалаштирган одам Дональд Трамп бўлган. Чунки, у ўзининг “Твиттер” тармоғидаги ҳамда учрашувлардаги чиқишларида бу иборадан жуда кўп фойдаланган.
GlobeScan томонидан ўтказилган сўровлар шуни кўрсатмоқдаки, бутун дунёда интернетдан фойдаланувчиларнинг 78 фоизини берилган хабарнинг рост ёки ёлғонлиги қизиқтиради.
Ёлғон хабарлар, кўпроқ ривожланаётган давлатлар фуқароларини ташвишга солади. Бу ҳақда бразилияликларнинг 92 фоизи, индонезияликларнинг 88 фоизи, нигерияликларнинг 88 фоизи кўпроқ ташвиш билдиришган.
Россияликларниг 83 фоизи бу ҳолатдан ташвиш билдиришган, қолган 15 фоизини эса бу масала қизиқтирмаган.
Обил Сафаров
